Gemilerde, sağ tarafı tarif etmek için Sancak, sol tarafı tarif etmek için İskele ifadeleri kullanılmaktadır. Bu deyimler nereden çıkmıştır? Diğer taraftan, birçok gemicinin bildiği gibi bu deyimler birçok fıkraya dahi ilham olmuştur.
Niçin sağ-sol denmemiş de “sancak-iskele” deyimleri kullanılmış diye düz mantıkla düşünürsek sağ - sol, bakış açısına göre değişir, siz teknenizi “sağa” döndürdüğünüzde, karşı gemiden bakan “sola” döndü şeklinde değerlendirebilir. Karşılıklı iletişimde karışıklık yaratabilen sağ-sol tabirleri, gemicilik gibi hassasiyet isteyen bir konuda yanlış anlamaya meydan bırakmamak için kullanılmamıştır.
İngilizcelerine bakıldığında Starboard (Sancak) deyimi 1. yüzyılda İngiltere’de “Steorbord” olarak kullanılmaya başlandığı söylenmektedir. O zamanlarda dümen palaları teknenin sağ tarafında bulunmakta ve kürek şeklindeydi. Yönlendirmek ve dümen tutmak anlamına gelen İngilizce “steer” kelimesiyle yan taraf anlamına gelen “board” kelimesinin birleştirilmesiyle türetilen steorboard teknenin idare edildiği sağ taraf anlamında kullanılmıştır.
Sancak taraftaki bu dümen ayrıca teknenin rıhtıma, iskeleye yanaşırken manevrasına yardımcı olmak maksadıyla bir kürek, bir itici güç olarak da kullanılmaktaydı. Dümenin sancak-sağ tarafa konulmasının nedeni ise gemicilerin genel olarak sağ ellerini kullanan kişiler olmasından kaynaklanmaktadır.
Zamanla, dümenlerin sağ taraf yerine teknenin kıç orta hattına alınmasını müteakip bu kelime “starboard” şeklinde telaffuz edilmeye başlanmıştır.
Tekneler sancak taraftaki bu kürek nedeniyle iskelelere genelde sol taraftan aborda olurlardı. Sol taraf teknenin yükleme-boşaltma yapıldığı taraftı. Teknenin sol tarafı, İngilizce “lade-yüklemek, kepçeyle boşaltmak” anlamına gelen kelimeden türetilerek “laddeboard” olarak tanımlanmıştır. Ancak geçen zaman içinde “starboard” ile ses uyumu dikkate alınarak gemilerin sol tarafına da “Larbord” deyiminin kullanılmaya başlandığı söylenmektedir. Tekneler limana devamlı soldan yanaştıklarından, 16.yüzyıldan itibaren limanla, iskeleyle karşı karşıya kalan personelin karaya çıkma iskelesinin verildiği bu tarafa “larbord” yerine, sadece “port” deyimi kullanılmaya başlanmıştır.
Peki, bu kelimelerden yola çıkarsak starboard ve port terimleri Türkçeye Sancak ve İskele olarak nasıl girmiştir? Sancak kelimesinin Türkçeye sokulması iki şekilde olabilir. Birincisi, İngilizce “Starboard” deyimi, doğrudan Türkçeye “Yıldız bordası” şeklinde tercüme edilebilir. Yani teknenin sağ tarafı omzunda yıldız taşıyan amirallere, sancak sahibi subayların ve komutanın bordasıdır. Sadece sancak subayları ve gemi kaptanına-komutanına aittir. Halen Türk Donanmasındaki gemilerde, Gemi Komutanı tanımlayan, Türk Bayrağı motifli ince uzun flandra, bunun dışında, gemide bulunuyorlarsa Grup Komutanı, Komodor veya Filo Komutanını belirleyen forslar kullanılmaktadır.
Gemilerde, Gemi Komutanı ve fors sahibi makamların vasıtaları sancak tarafa yanaşır ve bu kişiler sancak taraftan inip-binerler. Sancak iskelesi adı verilen bu iskele personel iskelesine nazaran daha geniş ve konforlu bir iskeledir. Fors sahibi kişiler gemiye girişlerinde- ayrılışlarında bu iskeleyi kullanırlar ve silistre ile selamlanırlar. İskele tabiri ise İngilizce “port-liman”kelimesinin doğrudan tercümesi ile “iskele” olarak alınmıştır. Burada bahsedilen uygulama sadece geminin bordaları ve iskeleler için değildir.
Gemide, sancak tarafta olan birçok şey komutana veya sancak sahibi subaya aittir. Örneğin köprü üstünde ve dümen evinde iki adet koltuk vardır. Sancaktaki koltuk her zaman komutana veya fors sahibi subaya, iskele taraftaki koltuk ise vardiya amirine aittir. Komutan koltuğuna müsaade alınmaksızın oturulamaz.
Özet olarak, “sağ-sol” kavramları, bakış ve duruşa göre değişkenlik göstermesi nedeniyle, gemilerde herhangi bir karışıklığa neden olmamak için kullanılmamış, yerine geminin sağı ve solu anlamına gelen “sancak-iskele” ifadeleri kullanılmıştır.
Kaynakça:
Uğurlu Umur, Port ve Starboard Deyimleri Nereden Geliyor,https://umurugurlu.wordpress.com/port-ve-starboard-deyimleri-nereden-geliyor/
Özdamar Harun, Why Do Shıps Use "Port" And "Starboard" Instead Of "Left" And "Rıght", www.bowmar.com,
Why do ships use "port" and "starboard" instead of "left" and "right?", http://oceanservice.noaa.gov/facts/port-starboard.html
The Origin of the “Port” and “Starboard”, http://www.todayifoundout.com/index.php/2013/01/the-origin-of-port-and-starboard/
E. Amiral Dr.Ergun MENGİ
Yazar Hakkında
Benzer Yazılar
Bu yazıya benzer içerik bulunamadı.
