2003 yılının mayıs ayında İstanbul’un Karadeniz kıyısında bulunan Şile ilçesinde ikamet eden balıkçı merhum Kadir Kibar (Kadir Reis) her zaman olduğu gibi ağlarını denize bırakır. Bir süre sonra ağlarını toplarken ağlarda çok ağırlık hisseder. Ağlar yüzeye yaklaştığı zaman içinde büyük tonozu fark ederler. Büyük bir çaba ile güverteye alırlar. Daha sonra ağlarına büyük zarar veren büyük tonozu Şile limanına getirip indirir. 2004 yılının ağustos ayında merhum eşim F. Zehra Gürbüz ile Şile’ye fotoğraf çekmeye gittiğimizde limanı gezerken merhum Kadir Reis ile tanıştım.
Büyük tonozun önünde merhum Kadir Reis’in bir fotoğrafını çekmiştim. Tonozun büyüklüğünü anlamanız açısından kıyaslayabilirsiniz.
Bu rastladığım büyük tonoz eksiksizdi. Fotoğrafta gördüğünüz gibi kendi ağırlığından ahşap çipo yan dönmüştü.
İstanbul’un Beyoğlu ilçesine bağlı Hasköy’de bulunan Rahmi M. Koç Müzesi’nde ki büyük tonozların maalesef ahşap çipoları replika.
Türkiye’nin en büyük konteyner taşıma firması olan Arkas Holding’e bağlı İzmir’de bulunan Arkas Müzesi’ndeki büyük tonozların ahşap çipoları tamamen orjinaldir. 2017 yılında Arkas Holding Yönetim Kurulu Üyesi ağabeyim Timuçin Pekar ile birlikte 2017 yılında büyük tonozları görmek için İstanbul’da Karaburun’a gitmiştik. İki adet olan ahşap çipolu büyük tonozlar günümüzde İzmir’de bulunan Arkas Müzesi’nde bulunmaktadır.
Sizinle İzmir Arkas Müzesi’nde bulunan bu iki adet büyük tonoz ile ilgili bir anımı da paylaşmak istiyorum. Timuçin Pekar ağabeyim telefonla beni aramıştı.
‘’Hulusi, uçağa atla. İzmir’e gel.’’ dedi.
Bir sabah erken Arkas Holding’deki görevli beni evden almış, Sabiha Gökçen Havaalanı’na bırakmıştı. İzmir’e uçakla gitmiştim. Hava alanı çıkışında Timuçin ağabey beni karşılamıştı. Beraber İzmir’de Karaburun’a gitmiştik. Karaburun’a vardığımızda Timuçin ağabey büyük tonozların sahibini telefonla aramıştı. ‘’Biz geldik, restoranların önündeyiz’’ demişti. Bende bu esnada etrafa bakıyordum. Fakat hiç büyük tonoz göremiyordum.
Timuçin ağabeyden biraz uzaklamıştım ki Timuçin ağabey bana seslendi.
‘’Hulusi büyük tonozlar İstanbul Karaburun’daymış. İzmir, Karaburun’da değil.’’
Kendi aramızda gülüştük. Timuçin ağabey beni Adnan Menderes Havaalanı’na bıraktı. Hızlandırılmış bir İzmir seyahati yapmıştım.
İlk uçakla İstanbul’a hareket ettim.
Timuçin ağabey, İstanbul’a geldiği zaman büyük tonozları görmek için İstanbul Karaburun’a gitmeye sözleştik.
Dahasonra Timuçin ağabey İstanbul’a geldi. Arkas Holding’in Esentepe’deki binasında buluştuk ve Karaburun’a hareket ettik. Karaburun’da restoranların önüne geldiğimizde iki adet ahşap çipolu büyük tonozu gördük. Timuçin ağabey ile beraber inceledik. Tonozların satıcısı bizi restoranına davet etti. Taze balıkları yedik. Timuçin ağabeyim sıkı bir pazarlıkla büyük tonozları Arkas Müzesi için satın aldı. Tonozlar vinç yardımıyla kamyonlara yüklendi. İzmir’e doğru yola çıktılar.
Konumuza dönersek; Çanakkale’ye bağlı Bozcaada’da mendirekte yıllardır yerde yatan ahşap çiposu erimiş büyük tonoz mevcuttur.
Zamanın Bozcaada Belediye Başkanı’na isterlerse bu büyük tonozun ahşap ölçülerini ve şeklini çizip vereceğimi ve yaptıracakları ahşap ustasına da yardımcı olacağımı söyledim.
Maalesef geçmişi kasap veya bakkal olan belediye başkanından hiçbir geri dönüş olmadı. Dolayısıyla İstanbul Şile’de merhum Kadir Reis’in ağlarına takılan büyük tonoz NADİR BİR PARÇAYDI.
İstanbul Pendik’te bulunan MARİNTURK yeni hizmete girmişti. Marintürk marinanın bağlı olduğu holding yönetim kurulu başkanına Şile’de marinanın önüne yakışacak çok güzel, orijinal, ahşap çiposu kendi ağırlığı ile dönmüş olan büyük tonozdan bahsettim. Yıldız Holding Yönetim Kurulu Başkanı, zamanın marina müdürünü görevlendirdi. Bende marina müdürüne refakat ettim. Şile’ye gittik. Büyük tonozu gördük ve marina müdürü, merhum Kadir Reis’e istenen bedeli ödedi. Büyük tonozu satın aldı.
Büyük tonoza sapan vuruldu.
Büyük tonoz yerden kaldırıldı.
Büyük tonoz kamyona yüklenmek üzere.
Büyük tonozun yüklü olduğu kamyon Şile limanından İstanbul / Pendik Marintürk’e doğru yola çıktı.
Büyük tonozu taşıyan kamyon önde, biz arkasından takip ediyoruz.
Yasak olması sebebiyle belli bir saatten sonra İstanbul trafiğine dahil olabilmek için Şile ilçesi çıkışında verdiğimiz mola.
Büyük tonozla verdiğimiz ikinci mola.
Akşam hava karardığı zaman ‘’Marintürk’’ Pendik marinaya ulaştık. Büyük tonozu, daha önceden çekek sahasına gelerek bizi bekleyen vinç donanımlı kamyon ile indirdik. Büyük tonozun konulacağı yer marina yönetimi tarafından hazırlandı.
Marinanın girişinde hazırlanan yere büyük tonoz yerleştirildi. İsteseniz bile ahşap çipoyu bu şekilde çeviremezsiniz.Deniz derinlerde ahşap çipoyu bu şekle çevirmiş.
Büyük tonozlar veyahut ahşap çipolu admiralti demirleri 15. yüzyılın sonlarından 19. yüzyıl ortalarına kadar kısmen taşımacılıkta, çoğunlukla savaşmak maksadı ile inşa edilmiş olan kalyonlarda (kabasorta armalı) kullanılmıştır.
Yazı ve Fotoğraflar: B. Hulusi Gürbüz / Genel Yayın Yönetmeni
08/11/2022
Yayına Hazırlayan: Özge Durmuş / Genel Yayın Yönetmen Yrd.
Grafik: Doruk Ajans / Yelkencinin Gazetesi Kuruluşu
