İskandil

Su üzerinde giden taşıtları kullanmaya başladığımızdan beri denizcilerin en önemli sorunlarından biri teknenin altında ne kadar su olduğunu bilmemesidir. Derinlik ölçümü ilk olarak ucunda ağırlık olan bir ipin suya sarkıtılması ve bu ipin ölçülmesi ile yapılmıştı. Deniz Arkeologları eski Yunan ve Romalı denizcilerin iskandil kullandıklarını tesbit etmişlerdi.

Nehirler, nehir ağızları, deltalarda ise genellikle İskandil çubukları kullanılır. Bu, üzerinde cm ve m olarak işaretler bulunan uzun sırıklardır.

Elektronik sonarlardan önce El iskandili ile ölçülen derinlikler, kaptanlara gemilerinin güvenle seyir yapmalarında yardımcı olmuşlardır. El iskandilleri 3 parçadan oluşurdu. Kurşun ağırlık ile buna bağlı olan halat ve halatın sarıldığı tambur.

1917 yılında derlenmiş Kamus-i Bahri (Deniz Sözlüğü) kitabında bakın İskandil nasıl anlatılmış.

İtalyanca  Scandaglio’dan, umk-i bahri ölçmek hususunda müstemel bir alet. Umumiyetle bir kurşun ağırlık ile kulaça taksim olunmuş bir salvodan ibarettir. Bu da “Filika iskandili”, “El iskandili”, “Derin su iskandili” namlarıyla meşhur üç kısımdır. Bunlardan başka derin sular için “Makineli iskandil”ler vardır.

İskandil kurşunu: Yaklaşık 5 kg dibi oyuk kurşun ağırlık. Kaptanlar, demir atacakları mevkide suyun derinliği kadar dip yapısını da bilmek isterlerdi. Kumluk, çakıllık, taşlık gibi. Bunun için iskandil kurşununun dibindeki oyuk katı yağ (Don yağı, balina yağı, fok yada yunus yağı ile doldurulur ve suya salınan iskandil ucundaki kurşun ağırlık, dibe vardığında bu yağa bulaşan kum, çakıl, deniz kabukluları vs. den kaptan dip yüzeyini tahmin ederdi.

İskandil Halatı: Kurşun ağırlığın bağlı bulunduğu ve üzerinde derinlikleri gösterir işaretlerin bulunduğu halat. Halat boyu yaklaşık 25-30 kulaç olup bunun 20 kulaçlık bölümu işaretlenmiştir. 
(1 kulaç: 1.82m)

İskandil tamburu ya da İskandil dolabı: Iskandil halatının kullanılmadığı zaman halatın sarılı olduğu, iki yanında el tutamakları bulunan ahşap tambur. Halatın düzenli halde açılması ve sarılması ile düzgün muhafazasını sağlar.

İskandil mastalyası: El iskandili halatının (Salvosunun) toplanıp istif edildiği mastalya (Küçük ahşap kova)

İskandil, kalyon dönemi gemilerinde  çarmık palaserteleri üzerinden ya da çarmık hizasında, küpeşte üzerine çıkan bir gemici tarafından kullanılırdı. İskandilin gemiden uzakta ancak denize mümkün olduğunca dik vaziyette indirilmesi için iskandil kullanacak tayfa, belinden halatla çarmıklara bağlanarak gemiden uzağa doğru eğimle pozisyon alırdı. İskandil kurşunun dibe değmesi ile çabucak halatı yukarıya çekerken bir yandan da derinlikleri okurdu.
-20 Kulaç
-17 Kulaç, bir çeyrek
-15 Kulaç ve yarım
-13 Kulaç, bir çeyrek eksik gibi

Daha sonraki gemilerde ise bu işlem geminin baş omuzluklarında  bulunan ve dışarıya doğru olan iskandil tavalarından yapılmaya başlandı.

Günümüzde el iskandili ölçüm işi sadece balast ve yakıt tanklarının doluluk / boşluk ölçümü için yapılmaktadır. Deniz dibi derinliği ise elektronik olarak dip sonar ile yapılıyor.

Ancak bu eski adetlerin yaşatılmasi için denizcilik okullarında bu tarz bilgilerin uygulamalı olarak gösterilmesi gerektiğine inanıyorum.

Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere
Rüzgarınız bol, pruvanız neta olsun.