Orta Boy Orkinosların Avlanması
10-50kg arasındaki orkinoslar daha küçük boylara oranla daha güçlü ve sert balıklardır. Bu ağırlıktaki orkinoslar daha öncede örneklerini verdiğimiz ucunda kaşık, seğirtme, plastik etekli sübye biçimindeki yapay yem bulunan takımlarla avlanırlar. Ancak takımlarda oltada 130 no, bedende ise 100 no misina kullanılması gerekir. Takımı kullananın eldiven takması ve oltayı sandal içine 20m kadar sağıp, yedek bırakması lazımdır.
Nisan ve mayıs aylarında Çanakkale Boğazı'nda ve Ege'de görünen bu balıklar yemlerini koy ağızlarında sıkıştırdıkları vakit avlanma heyecanına kapılıp şuursuzca saldırdıklarında bu tür oltaya atlayabilirler. Aksi takdirde küçük boy ve orta boy orkinoslara yapay yem yedirmek çok zordur.
Büyük Boy Orkinos Takımı
Orkinos takımı; iğne, beden ve olta bölümünü kapsayan hunna halatından ibarettir. Av için kullanılan çelik iğneler, balığın iriliğine, yemin şekline ve büyüklüğüne göre değişir. İğnelerin genellikle sap-uç aralıkları 5-6cm, kalınlıkları 5-6mm, sapları ise 10-12cm uzunluğundadır. Bedene kolay bağlanması için bazı iğnelerin saplarında delik bulunur. Buna 'halkalı sap' diyoruz.
Köpekbalığı ve kılıçbalığı avında kullanılan iğnelerin dışında orkinos iğneleri en iri ve dayanıklılarıdır. Takım, beden bölümü 2.5 kulaç uzunluğunda, 1mm çapında çok sağlam çelik telden meydana gelmiştir. Çelik tel orkinos iğnesinin halkalı sapından iki kez geçirilip pensle kıvrılarak iğneye bağlanır. Telin artan ucu üstüne sarılır. Diğer ucu ise demirden mamul iri bir fırdöndüye yine iki kez geçirilip pensle kıvrılarak bağlanır. Fırdöndünün diğer halkasına 3mm kalınlığında ve 3m uzunluğunda ince çelik tellerden örülerek hazırlanmış sırma tel bağlanır. Sırma telin diğer ucuna yine bir fırdöndü bağlandıktan sonra, bu fırdöndünün boş halkasına 150-200 kulaç uzunluğunda 4-5mm çapında hurma halatı diye adlandırdığımız olta bölümünü meydana getiren ip eklenir.
Bu ip, gamı alındıktan sonra içi naylon örtüyle kaplanmış çavalyaya (sepete) kangal şeklinde istiflenir. İpin birinci fırdöndüye bağlandığı yerin bir kulaç yukarısına, sulara göre 2-3kg bir iskandil veya taş, kıstırma vazifesini görmek üzere pamuk ipliğiyle bağlanır. Kıstırma böylelikle bedenin denizde apikoda durmasını sağlar.
Yemin Oltaya Takılışı
Orkinos avında kullanılan yemler torik, palamut, kofana, kaba lüfer, iri uskumru veya iri istavrittir. Yemlerin boylarına göre büyük veya daha küçük iğneler kullanılır. Orkinos avı zor olduğu için iğne yeme dikkat ve itinayla takılıp, bağlanmalıdır. Yem olarak kullanılacak balığın sırtı ensesinden kuyruğuna doğru keskin bir bıçakla 1.5-2cm derinliğinde yarılır. Orkinos iğnesinin sivri uçlu tarafı dışarıda bırakılmak suretiyle bu yarığın içine gömülür. Yarığın üstü siyah ibrişim veya iğneyle kuyruktan enseye doğru dikilir. 250gr ağırlığında kurşundan bir iskandil balığın ağzından sokulup içine yerleştirilir. Yemin ağzı ve solungaç kapaklarıda siyah iplikle dikilir. İğnenin sırttan çıkmaması için bedene tespit edildiği yerden balığın gövdesi aynı iplikle sarılır. Ayrıca yemin dik durabilmesi için 10-15cm'lik ince ahşap çubuklar hazırlanıp balığın iki yanından derisinin altına yerleştirilir.
Av sırasında kullanılan diğer malzeme ve aletler şunlardır:
Zıpkın, Zıpkın İpi ve Gönderi: Orkinos avında kullanılan zıpkın ucu gönderden kurtulur ve balığın gövdesine girer. Zıpkın ucunada balığı kullanmak için 20-40 kulaç uzunluğunda ve bir parmak kalınlığında ip bağlıdır.
Uçkurluk: 2m boyunda ve ucunda ip olan ahşap bir sopadır. Orkinos zıpkınlanıp teknenin yanına alındığında uçkurluk yardımıyla ip balığın solungaç kapağından sokulup ağzından çıkarılır. Kuyruğundan diğer bir iple kasa yapılmak suretiyle balık kafadan ve kuyruktan sandalın yanına bağlanır veya askıya alınır.
Kakıçlar: İri balık ayında çeşitli boy ve şekillerde kakıçlar kullanılır. Orkinos ayında kullanılanlar ahşap veya alüminyum saplı ve iğne bölümü sabit kakıçlarla, iğne bölümü ipli ve gönderden çıkabilen "uçan kakıçlar"dır. Boyları genellikle 2.5-3m boyunda olur. Kakıç ucundaki büyük boy iğnenin veya kancanın damağı olmayıp ucu çok keskin ve sivridir. Sert derili balıkların gövdesine kolaylıkla girer ve tekneye yaklaştırmaya yardımcı olur.
Orkinos avı; motorlu teknede biri oltacı, diğeri zıpkıncı olmak üzere iki kişiyle yapılır. Zevkli olduğu kadar tehlikeli de olabilecek bu ava yeni başlayanların mutlaka birkaç kez orkinos avına çıkmış, deneyimli profesyonellerle çıkmaları gerekir.
Orkinos, Karadeniz'den Marmara'ya inişi sırasında İstanbul Boğazı'nda, Vaniköy, Ortaköy önlerinden Sarayburnu ve Tophane arasındaki sahada, Kumkapı ve Adalar'ın Marmara’ya bakan sahillerinin açıklarında, Hayırsız Ada, Büyükada-Neandnos arasında, İzmit Körfezi'nde olta ile avlanır. Av aralık ayında başlayıp mart ortasına kadar devam eder. En verimli av zamanı güneş doğarken ve doğduktan sonraki bir saat içindedir. Bütün gün içinde ve hatta gece dahi av yapılabilir. Ancak gece avı tehlikelidir. Bu ayda iki veya daha fazla olta kullanılabilir. Av iki takımla yapılıyorsa oltaları taşıyan çavalyaların biri baş üstüne, diğeri kıç üstüne yerleştirilir. Zıpkın, uçkurluk ve kakıç iyice yerleştirildikten, yemler ve askı ipleri kontrol edildikten sonra av mahalline hareket edilir.
Orkinos balığı genellikle 18-25 kulaç arasında gezdiği için önce birinci olta 18-19 kulaca indirilir ve oltanın deniz seviyesindeki noktasına ufak bir şamandıra ince bir iplikle bağlanır. Daha sonrada buradan 15-20m uzaklaşılarak ikinci olta 22-24 kulaç derinliğe indirilir. Tek olta kullanılıyorsa 18-23 kulaç arasında koyverilir ve elde beklenir. Bekleme uzun sürebileceği için olta "çelik" ismi verdiğimiz 1m'lik bir sopanın ucuna pamuk ipliğiyle bağlanır.
İki olta kullanılırken şamandıralı olanına balık gelmişse şamandıra denizde yüzmeye ve çavalyanın içindeki hurma halatı süratle denize boşalmaya başlar. Oltacı derhal ipe hakim olup, iğnenin balığın ağzına veya yemi yutmuşsa midesine saplanması için ipi bir iki metre hızla çekip tasmasını atar. Aynı anda zıpkıncı ikinci oltayı çekerek derhal çavalyasına toplar. Balığı kıç taraftan kullanmak daha emniyetlidir. Elde beklenen oltaya balık gelmişse oltayı sarsmaya ve çekmeye başlar. O anda tasma atmak hatalı olabilir.
Orkinos çoğu kez yemi dudakları arasına alıp, daha yutmadan sürükleyebilir. Bu sırada atılan tasma yemin orkinosun dudakları arasından kurtulmasına ve bozulmasına sebep olabilir. Tasma zamanında atılmış ve iğne saplanmışsa balık yakalandığını anlar ve harekete geçer. Çok kuvvetli ve cüsseli olduğu için sandala diğer balıklar gibi kolaylıkla çekilemez. Yakalanmasını müteakip kaçmaya başlar. Takımın kopmaması için olta balığın hızına göre gergin tutularak denize bırakılır.
Zorlanmayla birlikte tekne sürüklenir. Orkinos duraklamaya başlayınca olta bırakılmayıp balığın mukavemeti sandalın ağırlığına bindirilir. Bir süre sonra balık yorulur ve korkusu geçip uysallaşır. Bundan sonra hurma halatı tekneye doğru çekilmeye başlanır ve çekilirken de çavalyeye dikkatle istiflenir.
Olta çavalyeye değilde ambara, oltacının ayakları dibine alınırsa balık her an dibe dalış yapıp büyük bir süratle ipi geri alabilir. Ayağa takılabilecek olan bu ipde oltacıyı denize sürükler veya sakatlanmasına sebep olabilir. Bu ihtimali göz önünde tutup teknede her an kullanılabilir durumda bir bıçak bulundurmak şarttır.
İstanbul Boğazı'nda av sırasında balık tekneyi Boğaz'dan geçmekte olan tankerlere veya büyük gemilere doğru sürüklüyorsa yine kesmek lazımdır. Oltayı kullananın elleri her zaman zedelenebilir. Eldiven takmak bu sakıncayı ortadan kaldırır. Balık yemi yutmuş ve iğne midesine saplanmışsa mukavemeti daha kısa sürede azalır. İğne ağzına takılmışsa daha fazla mukavemet gösterir. Avcılıkta balığın tutulup teknede yedeğe alınması yine balığın cüssesine göre 20 dakika ile 1 saat veya çok büyük balıklarda 4-5 saatin üstünde vakit alır.
Oltacının oltayı çekip bırakması yani kullanması, sandaldan yükletilen ağırlık, balığı yorar ve halsiz bırakır. Bundan sonra daireler çizerek yukarı çıkmaya başlar. Ara sıra yine kaçmak ister. Çekmeye devam edilip tekneye iki metre kadar yaklaştırılınca bu anı bekleyen zıpkıncı, zıpkın ucunu göndere yerleştirip bütün gücüyle zıpkını balığa saplar. Bu darbeyle bir an hareketlenen balık yol isteyebilir ancak zıpkın ipiyle kullanıldığı için mukavemetini kaybeder, yarı ölü hale gelir. Zıpkın ipi ve oltanın birlikte çekilmesiyle tekneye bordalanır.
Uçkurlukla da solungaç kapağından sokulan ve ağzından çıkarılan kalın bir iple baştan, diğer bir iplede kasa yapılarak kuyruğundan sandalın yan tarafına askıya alınır. Zıpkın ucu balığın karnından alınıp daha fazla kan kaybetmemesi için delik olan yere tıkaç konur.
Av sırasında oltaya çok iri ve bir tonun üzerinde köpekbalığıda gelebilir. Çok tecrübeli avcılar bunlarla saatlerce uğraşıp yorarlar ve zıpkınlayarak öldürebilirler. Ancak çok tehlikeli olabilecek bu avda yapılabilecek diğer bir şeyde oltayı kesmektir.
Son yıllarda Marmara'da yapılan orkinos avında canlı iri istavrit kullanıldığı ve çok iyi sonuç alındığı görülmektedir. Her balıkta olduğu gibi orkinosta canlı yemi, ölü yeme tercih etmektedir.
