Yeni Başlayanlar İçin Asimetrik Balonlar

Kim Korkar Asimetrik Balondan?

Asimetrik Spinnaker (Gennaker, Asimetrik Balon veya Blister diye de isimlendirilir), son zamanlarda yelkenciler arasında oldukça popüler olmaya başladı.

Yelkenciler, onu daha çok tanımaya ve nasıl kullanılacağını da öğrenmeye çalışırken, dikkat çekici renkleri ile kullanıcıları cezbediyorlar..

Şüphesiz, hali hazırda, Asimetrik Balonların birçok çeşidi var ve yelken yapımcıları, sürekli yeni modelleri, değişik form ve ölçülerde deneyerek, bütün deniz ve seyir koşullarına uygun yeni modeller geliştirmeye çalışıyorlar.

İmkansız diyemesek de, rekabet halindeki değişik yelken firmaları arasında, doğru şekil ve ölçü hakkında konsensüs oluşturmak oldukça zordur. Yine de uzun bir süredir bu konuyu incelediğim, dizayn ve imalatını yaptığım için elimde sizin ile paylaşabileceğim epeyce sonuç var.

Modern asimetrik balonların ilk öncüllerinden bazıları, baş istralyaya tutturulmuş, basitçe büyük, derin, hafif inşa edilmiş, naylon kumaştan yapılmış baş yelkenlerdi. Bu "şişman sürükleyiciler" bir tekneyi rüzgar yönünde şaşırtıcı derecede iyi bir şekilde çekmeyi başardılar ve kurulumu ve kullanımı çok kolay olduğundan, özellikle gezici denizciler arasında kısa zamanda popüler hale geldiler. “Cruising Shot” terimini kullanan kimse kaldı mı bu yüz yılda bilmiyorum fakat 80’li yıllarda bu terim oldukça popülerdi. Konsept yavaş yavaş gelişti ve orsa yakası baş istralyadan serbest bırakıldığında, yelken gerçek bir "uçan" yelken haline geldi; baş yelkenden çok, balon gibi bir yelken.

Asimetrik balonların kullanıcıyı cezbeden en başlıca özellikleri kullanım kolaylığıdır. Simetrik balonlara göre daha az personel ve daha az ekipman gerekir ve bu yüzden daha sık kullanılır. Apaz ve Pupa seyirlerinin daha eğlenceli, her zaman hızlı olmasa da çok yönlü olmasını, dar açılarda da kullanılabilirliği ile sağlar.

Daha sonra daha etkili bir boyut ve şekil arayışı geldi. En iyi boyut ve şeklin, kullanım amacı ile çok ilgisi vardır. Yarış tekneleri, farklı rüzgar açıları ve rüzgar hızları için farklı boyutlarda, şekillerde ve malzemelerden oluşan birkaç farklı asimetrik balona ve belki simetrik balona da sahip olacaktır. Ancak çok yönlü kullanım açısından, pek çok yelken yapımcısının artık “Çok Amaçlı” (All Purpose veya AP) iyi bir asimetrik balonun, rüzgar yokken sönmüş halde, eteğini denize kaptırmayacak kadar, mümkün olduğu kadar uzun bir orsa yakası “SLU” uzunluğuna sahip olması gerektiği konusunda hemfikir olacağını düşünüyorum.

Alt Yaka uzunluğu “SFL” hep tartışma konusu olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Birçok yelken üreticisi, alt yaka uzunluğunun, teknenin J ölçümünün yaklaşık %160’ı olduğu, “All Purpose” asimetrik balon tasarımını pazarlamıştır. Modern (biraz daha düz) kesit şekline sahip bu yelkenlerin, tıpkı geleneksel Simetrik Spinnaker’ler gibi, J'nin %180’i kadar bir alt yaka uzunluğuyla çok iyi çalıştığını biliyoruz. Daha geniş olan asimetrik balonun hafif havalarda çökme veya zor uçma eğilimi olmakla birlikte, daha dar olanların performansı da size daha yetersiz gelebilir elbette.

Asimetrik balonun yarı yüksekliğindeki kesit de (SHW) önemli bir değişkendir. OneDesign yarışları için tasarlanan asimetrik balonlar veya geniş açı için simetrik balon yerine kullanılacak asimetrik balonlar, genellikle alt yaka ölçüsünden çok daha büyük bir orta kesite sahiptir. Ancak ortaya çıkan şeklin ne kadar abartılabileceğine dair birtakım sınırlamaları vardır. Gerçek şu ki, orta kesiti ne kadar fazla büyütmeye çalışırsanız, bu omuzları desteklemek için o kadar fazla kamber (Tor)(derinlik) gerekir, dolayısıyla "geniş kesitli" bir asimetrik balon genellikle esen havalarda veya rüzgar açısı daraldıkça, kullanması zor, biraz abartılı bir yelken haline gelir.    

En iyi performans beklenen bir AP asimetrik balon için genel olarak farklı şekil ve boyutlarda olsalar dahi, orsa yakası maksimum ölçüsünde ve alt yaka uzunluğu J'nin %180’i ve orta kesiti alt yaka ile aynı genişlikte veya biraz daha dar olması şaşırtıcı derecede iyi çalışıyor. İlk bakışta böyle bir yelkenin orta kısmı biraz dar görünebilir ancak bu, kontrol etmesini güçleştirecek kadar büyük "omuzlar" taşımadığı anlamına gelir. Daha dar açılarda yelken daha gergin, daha düz bir orsa yakası olacak şekilde trim edilebilir ve kesit şekli buna bağlı olarak düzleşebilir. Bu yelkenlerin etkili bir şekilde trim edilebilmesi ve gerektiği zamanlarda yükseltilerek daha geniş açılarda koşarken omuzların hava şartlarına göre dışarıya doğru çıkabilmesi harika bir durumdur.

Gezi amacı ile kullanılan ve yüksek performans beklentisinden çok, az sayıda personel ile güvenli kullanım beklenen Asimetrik balonlar için durum biraz daha farklı. Alt yaka uzunluğunun J’nin %160’ı ve orta kesitin alt yakanın %95’i kadar olması, gerçekte yelken alanını orantısal olarak çok düşürmese de biraz performanstan ödün vererek tekneyi daha stabil ve hata kaldırır duruma getirecektir.   

Iskota köşesi (Clew) yüksekliği başka bir değişkendir. Iskota gevşetildikçe güngörmez yakası “SLE” gerginliği azalır ve yelken güngörmez yakası rüzgar altına doğru kıvrılır. Bu durum performans kaybı yaratır. Güngörmez yakası üzerindeki "aşağı" çekişi etkili bir şekilde korumanın iyi bir yolu, ıskota köşesinin oldukça yüksekte (tipik olarak bumba yüksekliğinde veya buna yakın) kesilmesidir.

Bu temel parametreleri güzel yapılmış bir yelken formu ile birleştirirseniz, rüzgarı aldığınız açıya bağlı olarak şaşırtıcı derecede geniş bir yelpazede trim yapılabilen bir yelkene sahip olursunuz. Karula yüksekliği, Orsa yakası gerginliği, Iskota halatı gerginliği ve twist, ortaya çıkan yelken formu üzerinde önemli etkiye sahiptir.

Tri-Radial panel düzeni, bu yelkenlerin farklı koşullar altında üzerine binecek çok çeşitli yükleri karşılamaya yardımcı olacaktır.

Hafif hava için elbette 0,5 oz’luk Asimetrik Spinnaker daha çabuk dolacak ve kolayca uçacaktır, fakat farklı hava koşullarında kullanım için 0,75- 0,90 oz veya 1,5 oz (tekne boyutuna bağlı olarak tabi) zor koşulları daha fazla tolere edebilecek, daha sağlam bir yelken sunar. (1 sm oz= 42.83 gr/m2)

Asimetrik balon için bir soket (bazıları sock, snuffer veya çorap diye bilir) de edinebilirsiniz. Bu, az sayıda personel ile asimetrik balon kullanırken denize düşürmeden, endişelenmeden, ekibe fazla bağırmadan toplamanıza yardım edebilir. Şimdi tek yapmanız gereken, ıskota halatlarınızı içeriden mi yoksa dışarıdan mı kavança edecek şekilde donatacağınıza karar vermek!

Yeni asimetrik balonunuz teslim edildi. Büyük olasılıkla, soket ile birlikte hem de. Asimetrik balonu basmaya hazırsınız.

Durun, durun. İlk önce ayarlamanız gereken birkaç şey var.

Teknenize geldiniz, gerekli birkaç ekipmanı hazırlarken yelken çantasını baş güverteye bırakın. Her biri teknenizin uzunluğunun yaklaşık iki katı kadar olan en az bir veya iki Iskota Halatına ihtiyacınız olacak. Elinizde rahat oturan ve

a) İyi bir kavrama sağlayacak.

b) Iskota vinci üzerinde yeterli tutuşa sahip olacak kadar kalın bir halat seçin.

Ancak çok da kalın olmasın çünkü asimetrik balonun hafif esintilerde de uçabilmesini istiyorsunuz. Bu yüzden suyu emmeyen ve çok da ağır olmayan bir ıskota halatı tercih edin.

Iskota Halatlarını yelkenin ıskota Köşesine bağlayın. Yelken, sokete önceden takılmış durumdayken, tüm ünitenin üst bağlantısını, Soketin ağzından sarkan Tack ve Clew diye açıkça işaretlenmiş karula ve ıskota köşelerini kolayca tanımlayabilirsiniz.

İki ıskota kullanmayı tercih ederseniz, tekneyi dönüşte yönlendirirken, bir ıskotayı gevşetip diğerini gererek, tıpkı ön yelkende olduğu gibi yelkeni kavança edebileceksiniz. Bazı denizciler hava durumuna da bağlı olarak yalnızca bir ıskota halatı kullanmayı tercih ederler ve kavança ederken yelkeni söndürürler sonra ileri giderek tek ıskotayı Baş istralyanın etrafında yürütürler, onu yeni rüzgar altı tarafındaki ıskota makarasından geçirip vince doğru yönlendirirler ve sonra yelkeni tekrar doldururlar. Belki de uzun bir okyanus etabındaysanız ve uzun süre yalnızca bir kez ve hafif esintilerde kullanacaksanız veya hava hafif olduğunda yelkenin kolayca uçması için boştaki ıskota halatının ağırlığını taşımasını istemiyorsanız bu sorun değil. Şahsen ben, çoğu durumda iki ıskota kullanmayı ve her ikisinin de teknenin her iki yanında kendi ıskota makaralarından geçirilmiş olmasını tercih ederim.

Ayrıca bir "Tack Line" halatı da gerekiyor. Bu, yaklaşık olarak ıskotalarınızla aynı çapta olabilir ve yelkenin Karula köşesinden (Tack), pruva üzerinde alabildiğiniz kadar ilerideki bir bloktan veya belki Baston (Bowspirit)’dan geçerek kokpite geri dönecek kadar uzun olmalıdır. Yük altında çekebileceğiniz bir donanıma da (belki vinç veya makara sistemi) sahip olmalıdır.

Yelkenin karula köşesini mümkün olduğu kadar ileri bir noktadan bağlamak isteriz, böylece yelkeni arma ve donanımın tamamından ve eğer varsa pulpit den de uzaklaştırmış oluyoruz. Bazı durumlarda, bu bir baston marifeti ile de olabilir. Tack halatını Tack makarasından kıça doğru yönlendirmeden önce yelkenin Karula köşesinden başlayarak, her şeyin üzerinden ve dışından geçirdiğinizden emin olun. Balon halatlarını donatırken, Karula ve Iskota köşelerinden gelen halatların nereye gitmesi gerektiğini, yelken "uçan durumdayken" hayal etmek, muhtemel karışıklığı önlemek bakımından da yardımcı olacaktır.

Tack Line halatını yelkenin karula köşesine bağlayın. Onu karula makarasından geçirip baş istralyanın sancağından veya iskelesinden donatarak güverte üzerinden kokpite kadar götürün.

Tack Line halatını baş istralyanın hangi tarafından kurduysanız yelkeni basmayı, baş istralyanın aynı tarafından planlamanız işinizi kolaylaştırır. Tack Line halatını, asimetrik balonun pruvadan birkaç metre yüksekte uçabilmesine yetecek kadar gevşek bağlayın.

Şimdi balon mandarınızı bulun ve onu yelkenin tepesine bağlayın. Birden fazla balon mandarınız varsa, Tack Line halatını yönlendirdiğiniz tarafındaki mandarı seçin. Yukarıya bakın ve mandarın, yelkenin başına doğru giderken, ön istralyanın etrafında dolanmadığından emin olun.

Tamam, epeyce ilerleme kaydettik. Şimdi, tıpkı simetrik bir balon için normal ıskotalarda olduğu gibi, ıskotalarınızı ilgili ıskota makaralarına geçirin; bunlar kıç tarafa doğru oldukça geride olmalıdır. Her iki ıskotanın da her şeyin dışında olduğundan emin olun. Basit anlatımla, bir ıskotanın doğrudan kıç taraftaki ıskota makarasına doğru uzanacak, diğeri ise teknenin diğer tarafındaki ıskota makarasına gitmeden önce, baş istralyanın önünden dönerek ondan sonra arkadaki ıskota makarasına gitmesi gerekecektir

Eğer bunu doğru yapmazsanız, işleri karıştırmaya başlayacağınız yer burasıdır. Baş istralyanın Tack Line halatı ile aynı tarafında olacak aktif Iskota halatınızı seçin. Bu ıskotayı, yelkenin Iskota köşesinden başlayarak çarmık tellerinin dışından, vardevela tellerinin üstünden ve en dışından, ıskota makarasına kadar geriye götürün, içinden geçirin ve sonra kullanacağınız vince doğru götürün.     

Şimdi boştaki (Tembel) Iskotanızı nasıl yöneteceğinizi seçmelisiniz. İki yöntem var.

(1) Tack Line halatının arkasından, baş istralyanın önünden ve teknenin diğer tarafından arkaya doğru yönlendirilebilir ya da...

(2) Tack Line halatının ve baş istralyanın önünden ve teknenin diğer tarafından arkaya doğru yönlendirilebilirsiniz.

Çok büyük bir fark gibi görünmese de epeyce fark var. İlk durumda, boştaki ıskota uçmaya başladığında yelkenin içinde (rüzgar üstü tarafında) olacak. İkinci durumda ise boştaki ıskota yelkenin dışında (rüzgar altında) olacak. Buradaki fark, kavança zamanı geldiğinde yelkenin ve ıskotanın nasıl kontrol edileceğini belirler. Her iki sistemin de artıları ve eksileri mevcut.

Boştaki ıskota yelkenin iç tarafından donatıldığında, yelkeni, yelkenin orsa kısmı ile baş istralya arasındaki, görece dar boşluktan geçirmeniz gerekecektir. Bu, yelkenin üzerindeki yükün boşaldığı kavança anında, biraz antrenmanlı olmayı ve iyi bir zamanlama yapmayı gerektirebilir. Zamanlama doğru olmazsa birtakım zorluklar oluşabilir, ıskotalar içeriden donatıldığı için başka bir alternatifiniz yoktur. Yelkenin illa ki o boşluktan, doğru zamanlama ile geçmesi gerekecektir!